Proces izbora – Američki predsednički izbori jesu dug i složen politički proces kroz koji se na svake četiri godine bira predsednik Sjedinjenih Američkih Država. Izbori se odvijaju u nekoliko faza, uslovljenih specifičnostima američkog političkog sistema.
Ustav Sjedinjenih Američkih Država, donet 1787, a koji je stupio na snagu 1789. i uz 27 usvojenih amandmana važi i danas, propisuje određene uslove koje svaki potencijalni kandidat mora da ispunjava kako bi mogao da obavlja ovu najvišu političku funkciju u državi. Naime, budući predsednik SAD mora da od rođenja ima američko državljanstvo, da ima najmanje 35 godina života, kao i da najmanje 14 godina ima prebivalište u Sjedinjenim Državama. Iste uslove mora da ispunjava i potpredsednik.
Izborni proces se nije značajnije menjao od nastanka američke države do danas. Njegova glavna karakteristika jeste činjenica da su izbori indirektni, odnosno da kao posrednik između naroda i njihovog glasa sa jedne strane, i izbora na funkciju predsednika sa druge, stoji elektorski koledž, koji, zapravo, bira određenog kandidata na mesto predsednika.
Međutim, da bi stigli do elektorskog koledža kandidati moraju da prođu dug proces. Po pravilu, svaka partija, uključujući i one najznačajnije (Demokratsku i Republikanski), bira jednog kandidata koji će odmeriti snage sa kandidatom drugih partija i potencijalnim nezavisnim kandidatima na opštim izborima.
Budući da ne postoji zvanično pravilo kada počinje izborna kampanja, kandidati mogu uveliko da budu u kampanji i više od godinu dana pre samih izbora, ali se početkom izborne godine izborni proces znatno ubrzava. Dakle, do tada se i u Demokratskoj i u Republikanskoj partiji izdvojila lista političara koji su objavili svoju kandidaturu i koji će učestvovati u unutarstranačkom izbornom procesu. Unutarstranački izbori se odvijaju u svakoj od 50 saveznih država, federalnom distriktu Kolumbija, odnosno glavnom gradu SAD – Vašingtonu, i administrativno odvojenim ostrvskim (insular) i neuključenim (unincorporated) teritorijama.[1]
Oni tradicionalno započinju u januaru ili početkom februara, u saveznoj državi Ajovi, a završavaju se nacionalnim konvencijama koje se održavaju tokom leta i na kojima se bira stranački kandidat za predsednika. Sami unutarstranački izbori se održavaju u dve forme: preliminarni izbori (primaries) i kokusi (caucuses).
[1] Ove teritorije ne čine 50 federalnih država i Distrik Kolumbija, a na njih se američki ustav primenjuje samo delimično.
Preliminarni izbori
Preliminarni izbori podrazumevaju izlazak na biračka mesta i glasanje zaokruživanjem svog favorita na glasačkom lisitiću. Glavna razlika na preliminarnim izborima jeste između otvorenih i zatvorenih. Prvi omogućavaju svim glasačima da učestvuju, nezavisno od partijske afilijacije. Za razliku od njih, na zatvorenim preliminarnim izborima samo registrovani birači određene parije mogu da učestvuju.
Dakle, na zatvorenim preliminarnim izborima Republikanske partije za nekog od njenih kandidata glasaju samo građani koji su se registrovali kao članovi Republikanske partije u toj saveznoj državi. Ista je situacija i sa Demokratskom partijom.
Kokusi funkcionišu na dosta drugačiji način od preliminarnih izbora. Na njima se registrovani glasači partije skupljaju, dele se u grupe u zavisnosti od toga kog kandidadata svoje partije podržavaju, diskutuju i iznose argumente zašto bi baš njihov favorit trebalo da dobije partijsku nominaciju. Na kraju kokusa se javno glasa. Oni zahtevaju veći nivo političkog angažmana i mogu trajati dosta duže, te zato na njima generalno učestvuje manje ljudi nego na preliminarnim izborima.
Generalni trend u Sjedinjenim Državama jeste smanjivanje broja kokusa i prelazak na preliminarne izbore. Međutim, u Ajovi, prvoj saveznoj državi u kojoj se održavaju unutarstranački izbori u godini, obe partije tradicionalno organizuju kokuse. Ovo je odlična prilika da se, odmah, na početku izborne trke vidi koliku podršku ima svaki od kandidata i koliko su im ozbiljne šanse da osvoje partijsku nominaciju. Naravno, pobeda u Ajovi ne garantuje i osvajanje partijske nominacije. Na primer, na republikanskom kokusu u Ajovi 2012. godine pobedio je Rik Santorum (Rick Santorum), a 2016. Ted Kruz (Ted Cruz). Kao što je poznato nijedan od njih dvojice, na kraju, nije osvojio nominaciju Republikanske partije.
U svakoj saveznoj državi, kroz dobijanje glasova na unutarpartijskim izborima, kandidati osvajaju glasove delegata. Svaka država ima određeni broj delegata, što određuju obe stranke zasebno, u zavisnosti od broja stanovnika države, ali i drugih faktora, poput toga za koju je partiju ta država većinski glasala na prethodim izborima. U nekim državama funkcioniše proporcionalni sistem, prema kojem svaki kandidat dobija određeni broj delegata prema rezultatima koje ostvari, a u nekima funkcioniše većinski, „pobednik uzima sve“ (winner takes all) sistem.
Pored ovih delegata koji su u obavezi da glasaju u skladu za izbornim rezultatima (pledged delegates), u Demokratskoj partiji postoje i superdelegati, koji sami biraju kog će partijskog kandidata podržati. Superdelegati su članovi partije na visokim pozicijama, poput guvernera ili članova Kongresa.
Krajem leta, obe partije organizuju nacionalne konvencije na kojima delegati glasaju i biraju partijskog kandidata za predsednika koji će se takmičiti na opštim izborima. Pobednik je onaj kandidat koji osvoji većinu glasova delegata. Zahvaljujući sistemu preliminarnih izbora i kokusa, danas se uglavnom pre održavanja samih nacionalnih konvencija zna koji kandidat je odneo pobedu. Konvencije više služe kao ceremonijalni događaji za promociju partije i njenog kandidata na opštim izborima.
Na njima pobednički partijski kandidati saopštavaju svoje kandidate za potpredsednike, usvajaju platformu o svojim pozicijama u odnosu na ključna pitanja i probleme koji će biti tema na izborima i faktički započinju izbornu trku protiv kandidata iz suparničke stranke. Međutim, ukoliko nijedan kandidat ne osvoji većinu u prvom krugu, onda konvencija postaje otvorena. U drugom krugu delegati nisu više u obavezi da glasaju u skladu sa izbornim rezultatima svojih saveznih država, čime dobijaju fleksibilnost kako bi lakše izglasali pobednika.
Nakon nacionalnih konvencija, počinje najintezivniji deo izbornog procesa u kom se takmiče republikanski i demokratski kandidat. Izborna kampanja traje do početka novembra kada se održavaju izbori, prvog utorka nakon prvog ponedeljka u ovom mesecu. Ovog put to će biti 3. novembar 2020. godine. Kao što je već pomenuto, predsednika formalno bira elektorski koledž, a građani na izborima u stvari biraju članove ovog tela. Elektorski koledž se sastoji od 538 elektora. Svaka država ima određeni broj elektora, koji odgovara njenom broju predstavnika u Kongresu. Na primer, Teksas ima ukupno 38 elektora, 2 za dva senatora, koliko ima svaka savezna država, i 36 za broj članova Predstavničkog doma, koji se utvrđuje na osnovu broja stanovnika.
Osim Mejna i Nebraske, koje imaju svoj poseban sistem, sve ostale države i distrikt Kolumbija (koji daje tri elektora) koriste „pobednik uzima sve“ sistem. Dakle, ukoliko kandidat osvoji većinu u određenoj saveznoj državi, nezavisno da li je to sa 51% ili 70%, on dobija glasove svih njenih elektora. Za pobedu na američkim predsedničkim izobrima potrebno je osvojiti većinu u elektorskom koledžu, odnosno najmanje 270 od 538 elektorskih glasova. Zbog ovakvog sistema moguće je da se desi da kandidat koji dobije većinu glasova birača ne dobije i većinu elektorskih glasova, kao što je to bio slučaj 2016. godine i još četiri puta u američkoj istoriji (1824, 1876, 1888 i 2000).
Elektori se okupljaju u svojim državama prvog ponedeljka nakon druge srede u decembru i glasaju. Ove godine će to biti 14. decembar. Iako prema Ustavu nisu obavezni, oni po pravilu glasaju za kandidate koje predstavljaju, odnosno koji su osvojili većinu glasova u toj državi. Prebrojavanje elektorskih glasova i zvanično proglašenje pobednika na izborima i novog predsednika SAD-a se održava u Kongresu 6. januara naredne godine. Nakon toga, ceo proces se formalno završava inauguracijom predsednika i potpredsednika. Inauguraciona ceremonija će za pobednika predsedničkih izbora 2020. godine biti organizovana 20. januara 2021. godine.