Sudbine Skoukrofta i Jugoslavije na izvestan način su povezane. Naime, kako smo videli, on svoju diplomatsku i spoljnopolitičku karijeru započinje u Beogradu, i što je zanimljivo, završava je baveći se našom zemljom, u vreme početka raspada Jugoslavije. Naravno da nije mogao ni da pretpostavi da će se zemlja koja je bila važna za njegovo formiranje u profesionalnom smislu i čiji je jezik govorio, završiti u krvavom građanskom ratu. Ironija je sudbine, da su na početku krize, tokom 1991. i 1992. godine, dva od tri ključna čoveka zadužena za američku spoljnu i bezbednosnu politiku provela jedan deo svog života na ovim prostorima.
Naime, i zamenik državnog sekretara, Lari Iglberger (koji će u avgustu 1992. godine posle odlaska Džejmsa Bejkera na mesto šefa Bušove kampanje za reizbor postati i v.d. državnog sekretara a u decembru i državni sekretar) i savetnik za nacionalnu bezbednost, Brent Skoukroft, proveli su jedan deo formativnih godina na našim prostorima.[1] Prvi kao službenik u ekonomskom odeljenu američke ambasade u Beogradu od 1961. do 1965. godine a onda i ambasador od 1977. do 1981. godine, a drugi, kako smo videli kao vazduhoplovni ataše od 1959. do 1961. godine.[2] To naravno svedoči o nekadašnjem značaju naše zemlje u američkoj spoljnoj politici, ali i u međunarodnim odnosima uopšte.
Po svedočenju profesora Vladimira Matića sa Univerziteta Klemson u Južnoj Karolini, koji je u to vreme bio visokorangirani jugoslovenski diplomata, pričalo se da Skoukroft i Iglberger kada žele da nešto sakriju od drugih, počnu da razgovaraju na srpskohrvatskom. Kako prenosi jedan od naših najpoznatijih spoljnopolitičkih novinara, Dragan Bisenić, koji je imao priliku da Skoukrofta lično upozna i sa njim razgovara, Brent je bio duboko razočaran načinom na koji se raspala „zemlja njegove diplomatske mladosti“.[3] Po njemu, „Amerikanci su pogrešno razumeli raspad Jugoslavije“, prepuštajući proces rešavanja krize Evropljanima.[4]
Interesantno je da će sve do februara 1992. godine, Sjedinjene Američke Države podržavati jedinstvo i opstanak Jugoslavije a onda od februara do maja te godine, praktično potpuno okrenuti priču. Prvo, sedmoaprilskim priznanjem Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine a drugo kao glavni pokretač uvođenja sankcija Ujedinjenih nacija rezolucijom 757 Saveta bezbednosti od 30. maja 1992. godine.[5] Iako se u knjizi koju je napisao koautorski sa predsednikom Džoržom Herbertom Vokerom Bušom svega pet puta pominje Jugoslavija i to uglavnom u kontekstu straha da se jugoslovenski scenario ne ponovi na području Sovjetskog Saveza, sasvim je jasno da je Skoukroft učestvovao u većini tih odluka, isto kao i Lari Iglberger.[6]
Zadatak je za neko obimnije istraživanje da utvrdi šta se sve dešavalo ovim povodom u tim ključnim mesecima koji su preokrenuli stav Amerike a samim tim i tok jugoslovenske krize i naše sudbine u celosti.
Dragan Živojinović
[1] Treći i najvažniji bio je naravno državni sekretar, Džejms Bejker.
[2] Videti https://history.state.gov/departmenthistory/people/eagleburger-lawrence-sidney, (pristupljeno 16. 09. 2020.) Lari Iglberger je, što je zanimljivo, bio šef delegacije Sjedinjenih Američkih Država na sahrani premijera Zorana Đinđića 15. marta 2003. godine.
[3] Videti Dragan Bisenić, „Odlazak nepoznatog prijatelja“, Danas, 09. 08. 2020., https://www.danas.rs/svet/odlazak-nepoznatog-prijatelja/, (pristupljeno 09. 08. 2020.)
[4] Isto
[5] Videti šire o američkoj politici u jugoslovenskoj krizi u Živorad Kovačević, Amerika i raspad Jugoslavije, IP Filip Višnjić, Fakultet političkih nauka, Beograd, 2007. Videti takođe i Milan Krstić, „Srpsko-američki odnosi tokom devedesetih godina 20. veka“, u: Dragan R. Simić, Dragan Živojinović, Urs., Politika Sjedinjenih Američkih Država prema regionu Zapadnog Balkana i Republici Srbiji, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka, Beograd, 2015, str. 187-205.
[6] Videti George Bush, Brent Scowcroft, A World Transformed, Vintage, New York, 1999.
