Istoriji nisu nepoznati slučajevi i periodi gde je strah bio korišćen kao instrument za realizaciju političkih ciljeva i interesa. Dovoljno je samo da se osvrnemo na period prošlog veka i obilje tadašnjih totalitarnih i autoritarnih režima, čije je funkcionisanje i opstanak u velikoj meri bilo zasnovano na kreiranju i upravljanju ovim primitivnim čovekovim osećajem. U današnjem svetu, generisanje i manipulacija strahom i dalje predstavljaju deo političke mode, kao metod kojim se, između ostalog, vrši okupljanje, homogenizacija i mobilizacija birača ili pripadnika određene grupe, koji dele neke zajedničke karakteristike.
Kada je reč o Sjedinjenim Američkim Državama, strah postaje sve zastupljenija determinanta političkih tokova i opredeljenja u američkom društvu, čija je podeljenost dostigla alarmantne razmere i dimenzije. Na to ukazuju trenutne izborne strategije obe dominantne partije, koje su bez značajnog političkog sadržaja. Umesto konkretnih političkih programa, one su zasnovane na širenju i podsticanju straha među američkim biračima, te političkoj eksploataciji istog. Sadržajna i konstruktivna politička debata i nadmetanje su ustupili mesto razmeni često neosnovanih, lenjih i krajnje radikalnih moralnih osuda između dve strane. Politički uspon i još četiri godine Trampovog mandata za demokrate označavaju dolazak i cementiranje fašizma i rasizma u Americi. S druge strane, republikanci u eventualnom Bajdenovom predsedništvu vide pobedu bezvlašća i početak nove Oktobarske revolucije. Treći novembar je na obe strane političke ograde predstavljen kao Dan D za Ameriku – događaj koji će odrediti da li će zemlja doživeti svoj konačni sunovrat, ili će izborom ovog ili onog kandidata, koji “sam sve može da popravi”, zemlja u poslednjem trenutku biti spašena sa ivice propasti.
Rastuća polarizacija i sve veći strah među američkim građanima od političkog “drugog” su dva povezana procesa koji se međusobno osnažuju. Usled istanjivanja političkog centra i jačanja ekstrema, obe strane drugu vide u sve negativnijem svetlu. Rezultirajući strah ih navodi na bežanje u još veću političku krajnost, kako bi pod svaku cenu, čak i pod cenu gaženja po fundamentalnim američkim principima, sprečili nadmoć svog političkog protivnika, koja bi u njihovim očima imala katastrofalne posledice. Otuda je Hilari Klinton nedavno izjavila da Džozef Bajden ni pod kakvim okolnostima ne bi trebao da prihvati eventualnu izbornu pobedu njegovog protivkandidata. Uveren u loše namere demokrata i manipulativni potencijal glasanja putem pošte, Donald Tramp je takođe rekao da će dovesti u pitanje legitimitet izbora ukoliko se oni povoljno završe po Bajdena.
Osim političkih protivnika, objekti straha američkih građana mogu biti razni: od migranata različite boje kože, etničke i kulturne pozadine i sistema vrednosti, preko terorizma i uspona rivalskih i neprijateljskih sila, pa do neizvesne budućnosti. Navedene anksioznosti su blisko povezane sa događajima i procesima asociranim sa globalizacijom – bilo da je reč o strahu od “invazije” migranata, novog 11. septembra, nestanka tradicionalnog načina života i promene demografske strukture, odlaska poslova u inostranstvo i dominacije ili eksploatacije od strane drugih zemalja i međunarodnih aktera. U pitanju su faktori koji su posledica sve više umreženog i povezanog sveta, čiji je opstanak i kontinuitet u mnogim domenima stavljen na test trenutnom pandemijom virusa korona – još jednim izvorom straha. Takođe je reč o činiocima koji će znatno uticati na ishod ovogodišnjih predsedničkih izbora i koji su igrali podjednako važnu ulogu u određivanju pobednika onih pre četiri godine.
Koreni današnje polarizovanosti i atmosfere straha u američkoj politici se mogu naći u poslednjoj deceniji 20. veka, kada je došlo do okončanja Hladnog rata. Naravno, ovo ne znači da su SAD tokom perioda nadmetanja sa Sovjetskim savezom bile u potpunosti lišene unutrašnjih previranja. Štaviše, epizode visokog stepena polarizacije i unutrašnje turbulencije u SAD-u su koincidirale sa periodom kada je Hladni rat bio na svom vrhuncu i kada je njegov ishod bio najmanje izvestan. Tu se misli na period 50-ih i 60-ih godina, koji je bio obeležen borbom za građanska prava Afroamerikanaca, nasilnim demonstracijama nakon ubistva glavnog predvodnika tih napora, Martina Lutera Kinga, kao i protestima protiv američkog učešća u Vijetnamskom ratu.
Međutim, sa krahom interne i eksterne sovjetske imperije proces globalizacije ulazi u novu brzinu i dolazi do nestanka zajedničkog neprijatelja, koji je tokom hladnoratovskog perioda predstavljao inkubator američkog jedinstva. Svega godinu dana nakon ovog monumentalnog događaja, koji je pomerio tektonske ploče međunarodne politike u meri koja je istorijski bila bez presedana, tadašnji politički odmetnik u okviru Republikanske partije, Patrik Bjukanan, je govorio o kulturnom ratu kao novom fenomenu koji će definisati posthladnoratovski politički život u Americi. Danas će malo ko dovesti u pitanje ovu tvrdnju. Neki će čak otići i korak dalje, tvrdeći da su kulturna neslaganja i promene u kulturnom pejzažu zemlje glavni izvor rastućih političkih tenzija. Brojni događaji koji su se desili u proteklih tri decenije, poput napada na kule bliznakinje i rata protiv globalnog terorizma, nisu uspeli da uspostave održivo američkog jedinstvo. Stoga, trenutna politička realnost u Americi nameće dva ključna pitanja. Jedno se tiče Kine i njenog uspona na mesto svetske sile, koji postaje sve važnija politička tema u Americi. Da li će strah od Kine uspeti da generiše američko jedinstvo kao što je to svojevremeno činio Sovjetski Savez gotovo pola veka? Konačno, da li trenutna zbivanja u SAD-u predstavljaju privremeno odstupanje od progresivnog toka istorije ili nagoveštaj nove, mračne, američke budućnosti?
Bojan Latinović
